Mimo rozpoczęcia kadencji na Litwie przez nowy rząd, w centrum uwagi wciąż znajdują się ostatnie wybory parlamentarne. Kampanie polityczne często stają się przedmiotem prób zdyskredytowania konkretnych osób lub instytucji, rozpowszechniania polaryzujących narracji i dezorientowania wyborców poprzez rozpowszechnianie fałszywych lub wprowadzających w błąd treści. Głównym celem rozpowszechnianych za pośrednictwem portalu Facebook problematycznych informacji był organ zarządzający wyborami, a także sam proces wyborczy i wyborcy. Według DebunkEU.org, wiadomości potencjalnie miały na celu zniechęcenie ludzi do głosowania z powodu pandemii COVID-19, zdyskredytowanie Centralnej Komisji Wyborczej oraz wzmocnienie negatywnego nastawienia do systemu politycznego na Litwie.
W okresie od 1 sierpnia do 25 października 2020 roku zespół Debunk.org przeanalizował 822 posty udostępnione na grupach na Facebooku i stworzyli listę tych, które miały tendencję do rozpowszechniania wprowadzających w błąd treści. W analizowanym okresie w 29 różnych grupach na Facebooku liczących od 138 do 71 000 członków, znaleziono110 przypadków problematycznych komunikatów dotyczących wyborów parlamentarnych na Litwie.
Według starszego analityka Balysa Liubinavičiusa, wzrost negatywnej komunikacji został zauważony zaraz po pierwszej turze wyborów – następnego dnia (12 października) zidentyfikowano 16 postów skierowanych przeciwko wyborom i partiom politycznym. Najbardziej widoczne posty koncentrowały się na wynikach i sugerowały, że zwycięzcy z pierwszej tury zaszkodzą Litwie i jej obywatelom.
„Analiza wykazała również, że aktywni użytkownicy Facebooka mają tendencję do umieszczania takich samych lub podobnych postów w różnych grupach na Facebooku. Wskazuje to, że negatywna komunikacja jest rozprzestrzeniana systematycznie i ma na celu wywarcie wpływu na większą część społeczeństwa” – zwraca uwagę ekspert.
Analitycy DebunkEU.org przyjrzeli się postom rozpowszechnianym przez problematycznych użytkowników, a także załącznikom umieszczanym w ich wiadomościach (filmy z YouTube, artykuły z mediów, ponownie udostępnione posty z Facebooka itp.). Zdaniem Liubinavičiusa, dodanie załącznika do postu może tworzyć wrażenie, że informacje w nim zawarte są uzasadnione i godne zaufania. Ponadto, taka tendencja sugeruje, że Facebook jest wykorzystywany jako platforma do dzielenia się komunikatami z innych cyfrowych źródeł informacyjnych.
„Warto podkreślić, że posty na Facebooku składają się zazwyczaj z dwóch części – wiadomości oraz załącznika. Ze względu na taką strukturę, mogą one pokazywać negatywne nastawienie obywateli do wyborów, a jednocześnie potencjalnie dążyć do zwiększenia nieufności do samego procesu wyborczego” – wyjaśnia ekspert.
Aby uzyskać dogłębny wgląd w negatywną komunikację rozpowszechnianą na Facebooku, analitycy pogrupowali wykryte przypadki według narracji (celów przekazu) i subnarracji (głównego przekazu zawartego w poście na Facebooku). W ten sposób mogli uchwycić potencjalne negatywne skutki dla społeczeństwa, takie jak wzrost nieufności do instytucji lub systemu politycznego, a także umniejszenie znaczenia demokratycznych wyborów.
Według Liubinavičiusa większość postów rozpowszechniała negatywne informacje na temat kandydatów i przekonywała, że nie ma siły politycznej, która przyniosłaby korzyść Litwie. Taka narracja pojawiła się w jednej trzeciej analizowanych postów.
„Głównym celem negatywnej komunikacji na Facebooku był proces wyborczy, zarządzające nim organy oraz kandydaci. Przekazy miały na celu potencjalne umniejszenie znaczenia wyborów i zniechęcenie ludzi do udziału w głosowaniu, zdyskredytowanie Centralnej Komisji Wyborczej Republiki Litewskiej, a także wzmocnienie negatywnego nastawienia do systemu politycznego na Litwie i kandydatów” – wyjaśnia analityk.
Analiza wykazała, że największą liczbę interakcji społecznych na Facebooku osiągnęły posty zawierające negatywne komunikaty skierowane do uczestników wyborów. Zdaniem Liubinavičiusa, wskazuje to, że ludzie bardziej reagują na wiadomości, które negatywnie przedstawiają konkretne partie lub kandydatów.
Połowa ze 110 postów na Facebooku, w których wykryto negatywną komunikację, była skierowana do uczestników wyborów. Najbardziej wyróżniającymi się subnarracjami były komunikaty:
1. „Partie polityczne są niepotrzebną częścią systemu politycznego na Litwie” (38 posty).
2. „Na Litwie nie istnieje żadna siła polityczna, która byłaby korzystna dla kraju” (17 posty).
Warto zaznaczyć, że pierwsza subnarracja pojawiła się ponad dwa razy częściej niż druga.
„Posty wykorzystujące tę narrację zazwyczaj atakowały konkretną partię lub kandydata, częściej jednak negatywnie przedstawiały grupę partii politycznych, np. wszystkie ugrupowania systemowe lub wszystkie lewicowe. Ponadto, starały się przekonać, że partie lub ich członkowie są kontrolowani przez osoby trzecie, takie jak korporacje biznesowe, organizacje przestępcze itp.” – podsumowuje Liubinavičius.
Wymierzone w Centralną Komisję Wyborczą i inne instytucje odpowiedzialne za zarządzanie wyborami posty na Facebooku stanowiły 32,6% wszystkich wykrytych negatywnych wiadomości. Do głównych subnarracje należały komunikaty:
1. „Centralna Komisja Wyborcza (CKW) jest instytucją niekompetentną”.
2. „Procedury wyborcze są nieprzejrzyste”.
Negatywne reakcje na CKW pojawiły się zwłaszcza po decyzji o niezarejestrowaniu w wyborach Neryngi Venckienė, której udział byłby niezgodny z konstytucją. Kolejną sytuacją, która wywołała negatywne reakcje, była decyzja o zarejestrowaniu w wyborach Partii Wolności (Laisvės Partija). Według jej przeciwników politycznych, partia nie spełniała standardów proceduralnych.
Zdaniem Liubinavičiusa, negatywne komunikaty pod adresem organu zarządzającego wyborami mogły zwiększyć nieufność do instytucji i przejrzystości wyborów. Ponieważ jednak wiele wpisów zostało stworzonych przez osoby związane z partiami politycznymi, bardziej prawdopodobne jest, że umieszczone na Facebooku wiadomości wymierzone w CKW były częścią kampanii politycznej.
Posty wymierzone w proces wyborczy stanowiły 27,5% wykrytych negatywnych wiadomości. Składały się na nie trzy subnarracje:
1. „Wybory na Litwie są niedemokratyczne i niesprawiedliwe”.
2. „Głosowanie w wyborach jest bez znaczenia”.
3. „Głosowanie w wyborach może stanowić zagrożenie dla wyborców z powodu pandemii COVID-19”.
Z analizy DebunkEU.org wynika, że 97,3% postów zawierających negatywne informacje o wyborach parlamentarnych na Litwie i ich uczestnikach było opublikowanych w języku litewskim, a tylko zdecydowana mniejszość (2,7%) – w języku rosyjskim.
Analitycy Debunk.org korzystają z wielu narzędzi do tworzenia raportów, m.in.:
• Platformy analitycznej Debunk.org,
• CrowdTangle — narzędzia Facebooka, które śledzi interakcje na publiczne treści pochodzące ze stron i grup na Facebooku oraz zweryfikowanych profili na Instagramie,
• Truly Media – platforma współpracy stworzonej, aby wspierać dziennikarzy w weryfikacji treści cyfrowych,
• TruthNest — platformy do analizy danych na Twitterze.