U septembru 2021. godine, obmanjujući sadržaji o vakcinama su bili u središtu dezinformacija o korona virusu, plasiranih putem digitalnih medija u Crnoj Gori i Srbiji. Vakcine protiv korona virusa su predstavljene kao neefikasne, beskorisne, eksperimentalne ili prebrzo napravljene. Takođe su prikazane kao uzročnici ozbiljnih neželjenih posledica i smrti, ali i dovođene u vezu sa nacizmom.
Prema istraživanju DebunkEU.org, lažne narative o vakcinama su najviše plasirali radikalni desničarski i proruski izvori iz Srbije, kao što su srbin.info, našaborba.com i pravda.rs. Osim toga, u septembru 2021. godine, skoro polovina svih obmanjujućih informacija o korona virusu je identifikovana u okviru četiri portala iz Srbije, koji su zajedno odgovorni za 48,4% celokupnog problematičnog sadržaja o Covidu-19.
Narativi po broju pojavljivanja
U septembru, DebenkEU.org je otkrio 190 obmanjujućih članaka i objava o korona virusu, plasiranih od strane portala i Facebook stranica/grupa iz Crne Gore ili Srbije. Da su mere za borbu protiv korona virusa pogrešne i neosnovane, bio je narativ koji je dominirao negativnim sadržajem. Otkrivena je 171 takva poruka, među kojima su preovladavale one o vakcinama.
Ukupan ‘reach’ ili domet svih problematičnih informacija o korona virusu na digitalnim medijima u Crnoj Gori i Srbiji, detektovanih od strane DebunkEU.org u septembru, bio je preko 27,7 miliona.
Domet prema tipu informacija
Iako je odnos između pogrešnih informacija i namernog dezinformisanja bio jednak, ‘reach’ ili domet ostvaren putem pogrešnih informacija je bio drastično veći. To ne iznenađuje, s obzirom na to da su pogrešne informacije u velikoj meri pronađene kod popularnijih izvora, koji često koriste ‘clickbait’ naslove kao mamac za čitanost i profit. Osim toga, nedostatak profesionalizma, veština ili znanja, takođe doprinosi pogrešnim informacijama.
S druge strane, dezinformacije su uglavnom plasirane preko manjih, ali ekstremnijih izvora, koji su imali jasnu nameru da dezinformišu javnost i time nanesu štetu. However, both misinformation and disinformation cause harm and mislead the audience – the only difference is the intent behind it, which is not evident in the case of misinformation, but has been identified in disinformation cases.
Neki od članaka koji su sadržali dezinformacije su se oslanjali na autoritete koji odstupaju od utvrđenog naučnog konsenzusa. Među njima se dr Branimir Nestorović, bivši član Kriznog štaba Vlade Srbije, pojavljuje kao dominantan izvor u septembru 2021. godine, prisutan u 16 članaka sa ukupnim dometom od 2,3 miliona čitalaca.
Na primer, u četiri detektovana članka, dr Nestorović je citiran, između ostalog tvrdeći da Evropska agencija za lekove (EMA) nije ni za jednu od vakcina protiv korona virusa dala dozvolu za upotrebu, da je Velika Britanija odbila da vakciniše decu, da Pfizer nije zaključio klinička ispitivanja kod dece i da je ivermektin bezbedan i efikasan protiv korona virusa.
"Prvo, kao što je objavljeno na zvaničnom sajtu Evropske agencije za lekove (EMA), u Evropskoj uniji su sledeće vakcine odobrene za upotrebu: Comirnaty (Pfizer), Spikevax (Moderna), Vaxzevria (AstraZeneca) i Janssen (Johnson & Johnson), navodi analitičar.
Što se tiče tvrdnje da Velika Britanija neće vakcinisati decu, glavni medicinski službenici su odlučili da zdravoj deci od 12 do 15 godina treba ponuditi jednu dozu vakcine. Iako komisija u Velikoj Britaniji zaista nije preporučila vakcine protiv korona virusa za zdravu decu od 12 do 15 godina isključivo na osnovu zdravstvenih razloga, glavni medicinski službenici u zemlji su doneli odluku uzimajući u obzir druge faktore koji imaju direktnu korist za decu, prvenstveno smanjenje prekida u školovanju. Kada je reč o kliničkim ispitivanjima Pfizera, već 31. marta 2021. godine, Pfizer-BioNTech je objavio pozitivne rezultate u fazi 3 ispitivanja vakcine protiv korona virusa kod adolescenata (od 12 do 15 godina), tvrdeći 100% efikasnost.
Svetska zdravstvena organizacija savetuje da se za lečenje korona virusa ivermektin koristi isključivo u okviru kliničkih ispitivanja. Sve dok se kvalitetna klinička ispitivanja o upotrebi ivermektina za korona virus ne završe, ne postoje pouzdani naučni dokazi o upotrebi ivermektina za lečenje korona virusa.
U drugom primeru, Valentin Katasonov piše za Srbin.info:
“Kao rezultat analize statističkih podataka nameće se zaključak: između stope vakcinacije i tekućeg inficiranja postoji direktna zavisnost. Drugačije govoreći: što više bude vakcinisanih, biće veći broj inficiranih. Statistika indirektno potvrđuje da vakcine slabe imunitet, smanjujući barijeru zaštite od virusa Covid-19.”
Autor pogrešno tumači statistiku o vakcinaciji i stopama zaraženosti u različitim zemljama, kako bi zaključio da vakcine zapravo slabe zaštitu od korona virusa, te da zemlje sa najvećom stopom vakcinacije imaju najveći broj infekcija. Međutim, iako vakcine pružaju određenu zaštitu od infekcije i prenosa virusa, one su prvenstveno dizajnirane da spreče smrt i teške oblike bolesti, za šta su se pokazale kao vrlo efikasne. Autor navodi Izrael, Veliku Britaniju i Sjedinjene Američke Države, kao primere koji pokazuju da su vakcine kontraefektivne. Međutim, upravo izveštaji iz sve tri zemlje dokazuju da je manje verovatno da će potpuno vakcinisani ljudi biti hospitalizovani ili umreti od korona virusa.
Većina izvora odgovornih za detektovani sadržaj su digitalni mediji iz Srbije, od kojih mnogi imaju publiku i u Crnoj Gori i Srbiji.
Četiri vodeća izvora po broju obmanjujućih informacija o korona virusu ukazuju na preovladavajuću praksu dezinformisanja koja je uočena kod radikalnih desničarski orijentisanih i proruskih portala, kao i senzacionalističkih portala.
Desničarski orijentisani i proruski portali, kao što su srbin.info, pravda.rs i nasaborba.com, redovno su plasirali obmanjujući sadržaj o korona virusu.
Osim toga, portali poput srbijadanas.com su često koristili ‘clickbait’ naslove kao mamce za čitaoce, ali su se razlikovali kada je u pitanju sadržaj obmanjujućih narativa. Radikalni desničarski orijentisani portali su plasirali ekstremniji sadržaj i teorije zavere, sa namerom da, između ostalog, diskredituju ili demonizuju vakcine protiv korona virusa. Sa druge strane, senzacionalistički portali, poput srbijadanas.com, plasirali su sadržaj koji nije bio ekstreman, ali se temeljio na nepotpunim informacijama, koje mogu, u najmanju ruku, da zbune čitaoce.
Istraživanje DebunkEU.org je podržala Vlada Savezne Republike Njemačke.